مرور کلی:

در ایران حدود ۷۰ گونه مار وجود دارد. مارهای خطرناکی مثل: افعی دماوندی، افعی زنجانی، گرزه مار، جعفری، افعی قفقازی، مرجانی، شاخدار و کفچه یا کبری هستند، که سم بسیار خطرناک و کشنده دارند.

مار ها به صورت، سمی (Venomous)، نیمه سمی (Opisthpglypha) و غیر سمی (Aglypha) تقسیم بندی می شوند. حدود یک سوم از مارهای ایران در دسته سمی و نیمه سمی هستند.

ویژگی کلی مار ها:

• سمی: اغلب سر مثلثی یا مخروطی ، که شاید در حالت دفاعی (کبری -کفچه) این حالت هم دیده شود. اکثرا مردمک چشم بیضی، نیش دندان سمی و بزرگ تر از سایر دندان ها است. جای دندان‌های نیش، به صورت ۲ حفره کوچک هستند، که خونابه داریم.
• غیر سمی:  سر مار گرد و بیضی است. اکثرا مردمک چشم‌ گرد (کبری دارای مردک گرد) ،جای زخم معمولا به صورت جای چهار ردیف دندانی یکسان است.
• نیمه سمی: ویژگی های متفاوتی و ترکیبی از سمی و غیر سمی را دارند. بیشتر شبیه مارهای غیر سمی و دارای نیش خلفی شیاردار هستند. یله مار، سوس مار، ممیز مار، تیر مار، آلو سر (سگ مار) و طلحه مار جز این گروه هستند.

زهرمار:

زهر مار به رنگ سفید تا زرد پر رنگ است. اکثر اثرات سمی زهر مار ناشی از آنزیم های آن است و حدود بیست و پنج آنزیم کشف شده است. زهرمار، هماتوکسیک (اثرات مخربی بر عروق و خون) نوروتوکسیک (اختلالات عصبی) است. سم بسیاری از مارها حاوی مولکول های نوروکوکسیک و هماتوکسیک است.

 مارگزیدگی در فصل های، گرم، سگ های روستا، باغ ها و شکاری شایع است.  توله سگ ها به علت کنجکاوی، در معرض خطر ابتلا به نیش مار هستند. گزش های مارهای غیر سمی دردناک هستند و می توانند باعث عفونت شوند، اما نیش مار زهره دار می‌تواند در عرض یک ساعت یک توله سگ را از بین ببرد.

علائم مارگزیدگی در سگ ها:

• زخم های متقارن به مرکز
• تورم و کبودی در اطراف نیش
• دردناک بودن محل آسیب دیده
• پیشرفت و گسترش ادم و تورم
• خونریزی و یا خونابه از محل گزش
• ممکن است جای زخم به علت کوچک بودن دندان مار و تورم سریع قابل مشاهده نباشد.
• عدم انعقاد خون
• تب
• استفراغ و اسهال
• لرزش
• کاهش فشار خون
• افزایش بزاق
• تنفس سطحی و کوتاه
• وجود خون در ادرار
• بی اختیاری
• گشاد شدن مردمک چشم
• عدم تعادل
• اختلالات کلیه و قلب
• فلجی سگ
• تشنج سگ
• کلاپس

تشخیص مارگزیدگی:

• اخذ تاریخچه
• علائم بالینی

توصیه های مهم در رابطه با مار گزیدگی:

• جلوگیری از گاز گرفتن و دستکاری محل نیش مار توسط سگ
• باز کردن قلاده سگ
• جلوگیری از راه رفتن سگ
• عدم دستکاری محل نیش مار
• پایین نگه داشتن محل گزش نسبت به سطح قلب، جهت کاهش خونرسانی
• اقدام سریع جهت رساندن به مراکز دامپزشکی
• در صورت امکان از مار عکس بگیرید، و اگر مرده است، با خود بیاورید.

درمان مارگزیدگی در سگ ها:

• تمیز کردن محل زخم
• تجویز آنتی بیوتیک، آنتی هیستامین و ضد التهاب
• تجویز پادزهر، بیشترین تاثیر تا ۶ ساعت بعد از گزش
• تجویز سرم
• تجویز ادرار آور

عوامل موفقیت در درمان و پیش آگهی:

• سن سگ
• وزن و جثه سگ
• محل گزش مار: دورتر از قلب، بهتر است.
• نوع مار
• تعداد نیش ها و مقدار زهر وارد شده: در اوایل تایستان زهرمار بیشتر است.
• مدت زمان گزیدگی
• شرایط اولیه سلامت سگ
• میزان حساسیت و پاسخ آلرژیک بدن سگ

سایت دامپزشکی دکتر مبین